Kiedy można od nich żądać?
Powszechnie wiadomo, iż zazwyczaj w sytuacji, w której rodzice dziecka nie mieszkają razem, sąd może zasądzić alimenty na rzecz dziecka od ojca czy matki dziecka. Zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego, obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Oznacza to, że nie tylko rodzice są podmiotami na których obowiązek alimentacyjny może spoczywać. Poza nimi, obowiązek ten może zostać nałożony także na rodzeństwo uprawnionego dziecka ale także na wszystkich krewnych w linii prostej, a więc np. dziadków, pradziadków, a w szczególnych przypadkach także dzieci. W niniejszym artykule skupimy się na analizie przesłanek determinujących możliwość nałożenia obowiązku alimentacyjnego na dziadków dziecka.
Kodeks Cywilny jednoznacznie stwierdza, iż obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a więc rodziców przed dziadkami. Co więcej, przepisy Kodeksu Cywilnego stanowią, iż obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności (np. w przypadku śmierci jednego z rodziców) albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi (np. w przypadku długotrwałej niezdolności do pracy) lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe (np. gdy miejsce pobytu jednego z rodziców nie jest znane) lub połączone z nadmiernymi trudnościami (np. w przypadku zamieszkiwania jednego z rodziców za granicą). Powyższe oznacza, że aby można było w ogóle zastanawiać się nad powstaniem obowiązku alimentacyjnego dziadków wobec dziecka w stosunku do ojca lub matki dziecka – jako osób zobowiązanych w bliższej kolejności, musi zajść przynajmniej jedna z w/w przesłanek.
Ponadto, o ile rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie zawsze w sytuacji, w której dochody z majątku dziecka nie wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, o tyle obowiązek alimentacyjny dziadków został ograniczony wyłącznie do sytuacji, w której to uprawniony do alimentów (a więc zazwyczaj dziecko) znajduje się w niedostatku. Utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że stan niedostatku występuje nie tylko wtedy gdy gdy uprawniony do alimentacji (wierzyciel alimentacyjny) nie ma żadnych środków utrzymania, lecz także wówczas, gdy osoba uprawniona nie może w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Jako, że pojęcie pozostawania w niedostatku jest niezwykle nieostre każdorazowo sąd zobligowany będzie szczegółowo badać sytuację faktyczną w jakiej znajduje się wierzyciel alimentacyjny, a następnie w stosunku do jego usprawiedliwionych potrzeb dokonać stosownej oceny co do występowania stanu niedostatku.
Należy jednak w tym miejscu wskazać na aprobowane powszechnie orzecznictwo Sądu Najwyższego zgodnie z którym obowiązek utrzymania i wychowania dzieci ciąży przede wszystkim na jego rodzicach. Oznacza to jeśli jedno z rodziców nie żyje, obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka spoczywa w zasadzie na drugim z rodziców. Dopiero gdy zostanie ustalone, że pozostały przy życiu rodzic nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dziecko mogłoby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodzi subsydiarny obowiązek dalszych krewnych. Obowiązek alimentacyjny dziadków względem dziecka ma charakter wyjątkowy, a zatem sąd w sposób restrykcyjny badał będzie występowanie w/w przesłanek determinujących jego orzeczenie.