Odwołane imprezy z powodu koronawirusa a zwrot pieniędzy
Każdy z nas w życiu codziennym zawiera jakieś umowy. Przy niektórych z nich spotykamy się z koniecznością wpłacenia zadatku lub zaliczki. Wiele osób nie wie, jaka jest między nimi różnica. Pojęcia te są błędnie używane zamiennie, a przecież konsekwencje ich zastosowania diametralnie się różnią. Jeszcze więcej zamieszania pojawiło się z powodu koronawirusa SARS-CoV-2, którego rozprzestrzenianie się skutkowało wprowadzeniem wielu obostrzeń, a co za tym idzie, masowym odwoływaniem wszelkich imprez, w tym tych z opłaconymi już wcześniej zaliczkami i zadatkami.
Zacznę więc od podstaw, czyli odpowiedzi na pytanie, czym jest zadatek, a czym jest zaliczka. Definicja legalna zadatku zawarta jest w art. 394 Kodeksu cywilnego. Podstawowym celem zadatku jest zabezpieczenie wykonania umowy. Aby instytucja ta była skuteczna, zadatek należy faktycznie wpłacić, a nie tylko uzgodnić jego wysokość. Przekazanie kwoty nie musi się odbyć przy podpisywaniu umowy, strony mogą ustalić przekazanie kwoty
zadatku w późniejszym terminie.
Następnie, jeśli dana umowa dojdzie do skutku, zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia osoby, która go dała, podobnie jak w przypadku zaliczki. Inaczej jest, gdy do skutku umowa nie dojdzie. Spróbuję to zobrazować – jeśli para młoda organizuje wesele i płaci właścicielowi sali zadatek, a on zapomni o podpisanej umowie i wyłącznie z jego winy wesele się tam nie odbędzie, właściciel sali powinien zwrócić kwotę w podwójnej wysokości. Jeśli jednak para uiściła zadatek i to ona nie wykonała umowy, wycofała się z organizacji wesela, właściciel sali może zadatek zachować w ramach swoistej rekompensaty, nie podlega on zwrotowi. Natomiast w razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Z którą sytuacją mamy do czynienia, kiedy do wesela nie dojdzie przez koronawirusa i obostrzenia z nim związane? Stan epidemii jest okolicznością zewnętrzną, nieprzewidywalną, na której przebieg żadna ze stron nie ma wpływu i nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania. Zadatek powinien więc zostać zwrócony parze młodej. Oczywiście, organizacja wesela to tylko przykład i dotyczy to również innych imprez masowych, które nie mogły się odbyć przez COVID.
Przejdę teraz do omówienia zaliczki. Zaliczka jest przeznaczana na poczet przyszłych świadczeń wynikających z podpisanej umowy. Jest ona jedynie częścią kwoty, którą mamy zapłacić. Różni się od zadatku tym, że nie zabezpiecza ona finalizacji umowy. Wycofanie się z umowy nie rodzi żadnych konsekwencji finansowych. W ramach swobody umów, strony mogą modyfikować zapisy dotyczące zaliczki, ale co do zasady, zaliczka jest zwrotna.
Zarówno, gdy umowa zostanie niewykonana z winy np. pary młodej, jak i z winy właściciela sali, zaliczka powinna zostać zwrócona w takiej samej kwocie. To samo dotyczy przypadku, gdy umowa nie może być wykonana z przyczyn niezależnych od stron, co wynika też z art. 495 § 1 Kodeksu cywilnego stanowiącego, że jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi (czyli np. wskutek epidemii), strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zaliczka podlega więc zwrotowi
bez względu na przyczynę niezrealizowania umowy. Są jednak sytuacje, gdy całej kwoty zaliczki nie trzeba zwracać – na przykład, jeśli przedsiębiorca otrzymał zaliczkę, włożył już sporo pracy w wykonanie umowy, ale nie może jej dokończyć, bo druga strona nagle się “rozmyśliła” i nie współpracuje. Zwrot zaliczki może być wtedy pomniejszony o koszty, które poniósł przedsiębiorca.
Podsumowując wszystko to, co zostało powiedziane, zadatek i zaliczka to dwie inne instytucje, mające swoje podobieństwa i różnice. Jeśli zależy nam na wykonaniu umowy i jej zabezpieczeniu, lepiej wybrać zadatek, chociaż są sytuacje, które przedstawiłem, kiedy i on podlega zwrotowi.