Jaka jest różnica?

Zadatek jest instytucją bardzo rozpowszechnioną co wynika z jej prostoty konstrukcyjnej. Dzięki niemu zminimalizowane jest ryzyko podejmowane przez strony danego stosunku prawnego. Wedle Kodeksu cywilnego zadatek ma to znaczenie, iż dany przy zawarciu umowy, w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować,  a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. W praktyce jednak bardzo często pojawia się pytanie czy kwota uiszczona przez jedną stronę umowy na pewno stanowi zadatek czy też zaliczkę, która jest zupełnie inną konstrukcją prawną oraz pełni odmienne funkcje niż zadatek. W praktyce te dwie instytucje są ze sobą bardzo często mylone.

Charakter zaliczki

Zaliczka, w odróżnieniu do zadatku nie jest instytucją unormowaną przez Kodeks cywilny, lecz została wypracowana przez praktykę w obrocie pomiędzy kontrahentami. Niemniej jednak zaliczka znajduje zastosowanie ustawowe w przypadkach niektórych umów określonych w Kodeksie cywilnym (np. w umowie kontrakcji).

Istotą zaliczki jest częściowe spełnienie świadczenia głównego (zazwyczaj wynagrodzenia lub ceny) przed upływem terminu do jego spełnienia w całości.

Zadatek a zaliczka

Jak wskazałem w praktyce, niejednokrotnie rozróżnienie obu instytucji jest niezmierne trudne. Natomiast odróżnienie czy dana kwota stanowi zadatek czy zaliczkę jest kluczowe w wielu sytuacjach, w szczególności w przypadkach gdy dana umowa nie dochodzi do skutku.

W przypadku zaliczki, gdy umowa nie dochodzi do skutku, strona która zaliczkę otrzymała, zobowiązana jest ją zwrócić jako świadczenie nienależne (np. strona która otrzymała kwotę 4.000,00 zł tytułem zaliczki, w przypadku niewykonania umowy jest zobowiązana do zwrotu stronie, która zaliczkę uiściła kwotę 4.000,00 zł). Natomiast w przypadku zadatku jest zupełnie inaczej. W sytuacji niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować albo żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości, jeżeli sama go dała (np. strona umowy, która otrzymała 4.000,00 zł tytułem zadatku, w przypadku niewykonania umowy może od niej odstąpić i zatrzymać zadatek w wysokości 4.000,00 zł, natomiast druga strona gdy zadatek uiściła na rzecz drugiej strony może odstąpić od umowy i żądać zapłaty kwoty 8.000,00 zł).

Wyżej wskazana różnica wynika z istoty obu instytucji. Zadatek pełni funkcję motywującą stronę do wykonania umowy i jednocześnie zabezpieczającą jej wykonanie. Zaliczka natomiast jest wyłącznie częściowym spełnienie świadczenia głównego przed ostatecznym wykonaniem umowy.