Kto jest zobowiązany do świadczenia alimentacyjnego ?
Alimenty to świadczenie, które wykonywane jest zazwyczaj na rzecz członków rodziny, polegające na dostarczaniu im środków utrzymania oraz wychowania. Do takiego świadczenia zobowiązane są pewne kategorie osób wymienionych w regulacjach prawa rodzinnego. Co do zasady to właśnie alimenty są najbardziej sporną kwestią podczas procesu rozwodowego, w związku z czym kojarzą się w powszechnej opinii wyłącznie ze świadczeniem ojca na rzecz dziecka. Niemniej jednak zagadnienie to jest znacznie szersze, dlatego ważnym jest wiedzieć kto i kiedy zobowiązany jest do płacenia alimentów.
Czym jest obowiązek alimentacyjny ?
Ogólna zasada wskazuje, że obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa i obciąża określoną kategorię członków rodziny. Oznacza to, że między krewnymi powstanie stosunek alimentacyjny w przypadku wystąpienia określonych przesłanek ustawowych.
Normy prawne regulujące obowiązek alimentacyjny mają charakter bezwzględnie obowiązujący i ściśle osobisty, co niesie za sobą wiele doniosłych konsekwencji prawnych jak np. brak możliwości dziedziczenia należności alimentacyjnych.
Celem obowiązku alimentacyjnego jest w szczególności zapewnienie niezbędnych środków materialnych pozwalający zaspokoić potrzeby uprawnionego. Niemniej jednak świadczenia alimentacyjne pozwala również na umocnienie łączących rodzinnej więzi i budowanie właściwych wzorców rodzinnych.
Kogo dotyczy obowiązek alimentacyjny ?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje wprost, iż obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo (również przyrodnie). Pojęcie krewnych w linii prostej oznacza osoby, z których jedna pochodzi od drugiej (np. matka oraz dziecko).
Obowiązek alimentacyjny obciąża w pierwszej kolejności zstępnych uprawnionego (np. dzieci, wnuki), następnie wstępnych (np. rodziców, dziadków), a dopiero na końcu rodzeństwo. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych, to w pierwszej kolejności obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem, a potem dalszych (np. syna uprawnionego przed wnukiem). Jako, że przepisy regulujące te zasady mają charakter bezwzględnie obowiązujący, nie można zmienić kolejności obowiązku alimentacyjnego.
Zatem obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy:
- Nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności (np. wskutek jej śmierci).
- Zobowiązany nie jest w stanie uczynić zadość swojemu obowiązkowi.
- Uzyskanie od zobowiązanego w bliższej kolejności na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
Krewnych w tym samym stopniu obowiązek alimentacyjny obciąża w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowych i majątkowych. Zatem jeżeli jest kilku krewnych (np. oboje rodziców uprawnionego), każdy z nich zobowiązany jest do świadczenia alimentacyjnego proporcjonalnie do ich sytuacji. Zatem kluczowe będzie ustalenie i porównanie indywidualnych możliwości zarobkowych i majątkowych każdego z nich.
Poza krewnymi, obowiązek alimentacyjny może również obciążać:
- Osoby związane stosunkiem przysposobienia.
- Ojczyma bądź macochę, ze względu na zasady współżycia społecznego.
- Małżonka wobec drugiego małżonka po unieważnieniu małżeństwa, rozwodzie, bądź separacji.
Warto również wskazać, że zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem rodzeństwa, gdy są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny. Natomiast pozostali zobowiązani mogą uchyli się od obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, gdy żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Niemniej jednak nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.