Najważniejsze informacje
Kara umowna jest jednym z najpopularniejszych, dodatkowych zastrzeżeń umownych. Występuje w szczególności w tzw. obrocie profesjonalnym, w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Zatem kara umowna występuje wtedy gdy wystąpią okoliczności powodujące niebezpieczeństwo niewykonania umowy. Niniejszy artykuł omówi zarówno funkcje kary umownej jak i jej konstrukcje.
Funkcje kary umownej
Kara umowna pełni różne funkcje. Przede wszystkim dyscyplinującą. Osoba zagrożona karą umowną, zostaje zmobilizowana aby wykonać należycie umowę.
Ponadto kara umowna pełni funkcję kompensacyjną, a więc stanowi tzw. zryczałtowane odszkodowanie mające za zdanie zrekompensować wierzycielowi niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy.
Kara umowna ułatwia wierzycielowi dochodzenie kary umownej w procesie, bowiem nie musi on udowodnić zarówno faktu powstania szkody jak i jej wysokości. Poza wyżej wymienionymi funkcjami, można również wskazać, iż kara umowna zabezpiecza wykonanie umowy oraz pełni rolę sankcji za naruszenie obowiązku obligacyjnego.
Charakterystyka kary umownej
Zastrzeżenie kary umownej może odnosić się wyłącznie do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Kara umowna nie może dotyczyć niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego, bowiem przepisy dotyczące kary umownej mają charakter bezwzględnie obowiązujących.
Kara umowna zastępuje odszkodowanie z art. 471 Kodeksu cywilnego. Z tego względu kara umowna przysługuje wtedy gdy wystąpi szkoda (choć w doktrynie istnieje pogląd, iż kara umowna może być zastosowana, w przypadku baraku szkody)
Powszechnie przyjmuje się, że przesłanką powstania zobowiązania do zapłaty kary umownej jest również wina dłużnika. Wierzyciel zobowiązany jest wykazać, iż do naruszenia umowy (poprzez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania) doszło z przyczyn leżących po stronie dłużnika.
Elementy konstrukcyjne kary umownej
Aby kara umowna była ważna i mogła wywrzeć skutki prawne musi zawierać określone elementy konstrukcyjnego. Przede wszystkim w karze umownej należy określić zobowiązanie, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie będzie rodziło obowiązek zapłaty kary umownej (podstawa naliczania kary umownej). Im precyzyjniejsze określenie podstawy naliczania kary umownej tym pozostaje mniejsze pole do interpretacji kary umownej.
W umowie powinna zostać również wysokość kary umownej, a więc kwota jaką będzie musiała zapłacić strona w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Co do zasady wysokość kary umownej powinna być wskazana kwotowa. Niemniej jednak istnieje możliwość posłużenia się innym sposobem określenia wysokości kary umownej np. ułamkiem lub procentem wartości rzeczy.