Testament ustny (allograficzny)
Przepisy Kodeksu Cywilnego przewidują sytuacje, w których koniecznym do sporządzenia określonych rodzajów testamentów jest obecność tzw. świadków testamentu. Przykładem tego rodzaju testamentu jest np. testament ustny. Świadek testamentu to osoba, która jest obecna przy sporządzaniu testamentu przez spadkodawcę oraz do której ten spadkodawca kieruje swoje oświadczenie woli, a więc – swój testament. Co istotne, świadek testamentu aby nim zostać, musi rozumieć treść testamentu sporządzanego w jego obecności przez testatora, a także musi mieć świadomość pełnionej przez siebie w tym momencie roli.
Zgodnie jednak z przepisami Kodeksu Cywilnego nie każdy z nas może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu. Ustawodawca całkowicie wyłączył taką możliwość wobec osób, które:
- nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, a zatem osób:
- które nie ukończyły 18 roku życia (wyjątek: kobieta, która wyszła za mąż w wieku 16 lat) – w tym miejscu uzyskujemy odpowiedź na tytułowe pytanie – dziecko nie może być więc świadkiem testamentu,
- które są ubezwłasnowolnione częściowo lub całkowicie,
- dla których ustanowiono doradcę tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie,
- które w chwili składania oświadczenia woli przez testatora znajdowały się w stanie wyłączającym świadome przyjęcie czy zrozumienie oświadczenia spadkodawcy. Stan taki może być spowodowany przez np.: chorobę psychiczną świadka czy jego niedorozwój umysłowy,
- są niewidome, głuche lub nieme – w zakres tych osób należy także zaliczyć osoby głuchonieme,
- nie mogą czytać i pisać – co ciekawe, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego świadkiem testamentu może być osoba władająca językiem, w którym sporządzony został testament, lecz nieumiejąca w tym języku czytać i pisać, jeżeli może ona czytać i pisać w innym języku,
- nie władają językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,
- zostały skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za składanie fałszywych zeznań.
Należy pamiętać, iż zdolność do bycia świadkiem zawsze ocenia się według stanu, który miał miejsce w czasie testowania, a więc sporządzania testamentu przez spadkodawcę. Fakt zatem, że dziecko, które było świadkiem testamentu, w momencie śmierci spadkodawcy jest już dorosłe nie ma znaczenia dla oceny jego zdolności do bycia świadkiem – testament zostanie uznany mimo to za nieważny.
Przepisy Kodeksu Cywilnego są bardzo rygorystyczne i stanowią, że jeżeli chociażby jedna z w/w osób była świadkiem testamentu – taki testament należy zawsze uznać za nieważny.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że powołanie się na nieważność testamentu z powodu naruszenia przepisów o formie testamentu (bowiem wymóg odpowiedniej ilości świadków oraz konieczności spełniania przez nich określonych warunków należy zaliczyć do tzw. wymogów formy testamentu) nie jest ograniczone żadnym terminem. Oznacza to, że można na to uchybienie powołać się nawet po 50 latach, a ono zostanie przez sąd uwzględnione. Ponadto, nieważność takiego testamentu sąd zobligowany jest uwzględnić z urzędu, a więc nawet jeżeli tylko on zauważy istnienie takiego uchybienia. Nie jest więc koniecznym wskazywanie go przez osoby trzecie.
O osobach, które także nie mogą być świadkami sporządzania testamentu, ale sama ich obecność nie oznacza skutkuje automatycznie nieważnością całego testamentu opowiem w kolejnym artykule.