Wyłączenia spod egzekucji
Dzięki postępowaniu egzekucyjnemu wierzyciel może skutecznie dochodzić swoich wierzytelności od dłużnika. Jest to jednocześnie jedyna legalna przymusowa droga do uzyskania należnych świadczeń. Gdy wierzyciel uzyska już tytuł egzekucyjny i w odrębnym postępowaniu sąd zaopatrzy go w klauzulę wykonalności, uzyska tytuł wykonawczy, który da mu możliwość egzekwowania swojej wierzytelności. Zgodnie z polskim prawem, organem egzekucyjnym uprawnionym do windykacji dłużników jest komornik działający przy sądzie rejonowym.
W ramach postępowania egzekucyjnego, które toczy się na wniosek wierzyciela, komornik ma wiele możliwości odzyskania od dłużnika wierzytelności. Przede wszystkim może zajmować poszczególne składniki majątku dłużnika, które wierzyciel wskaże mu we wniosku. Komornik może prowadzić egzekucję świadczeń pieniężnych, które są najpowszechniejszym rodzajem wierzytelności, z następujących składników majątkowych:
- ruchomości,
- nieruchomości,
- wynagrodzenia za pracę,
- rachunków bankowych,
- innych wierzytelności przysługujących dłużnikowi,
- innych praw majątkowych.
Zakres składników majątku dłużnika, które mogą zostać zajęte przez komornika w ramach egzekucji, jest duży, ale i tutaj ustawodawca postanowił wprowadzić pewne ograniczenia, sprawiając, że nie wszystkie składniki majątkowe będą podlegać egzekucji.
Jeżeli chodzi o ruchomości, czyli rzeczy ruchome, komornik może zająć tylko taką rzecz, która znajduje się we władaniu dłużnika, co oznacza, że dłużnik musi się nią posługiwać i z niej korzystać tak jak gdyby był właścicielem. Jeżeli natomiast rzecz dłużnika znajduje się we władaniu osoby trzeciej, komornik może taką rzecz zająć tylko wtedy, gdy ta osoba wyrazi na to zgodę i potwierdzi, że dana rzecz faktycznie należy do dłużnika. Jeżeli natomiast komornik otrzyma na piśmie niebudzący wątpliwości dowód, że dana ruchomość nie jest własnością dłużnika, ma obowiązek umorzyć egzekucję względem niej.
Ustawodawca wprowadził też katalog rzeczy, które ze względu na swą specyfikę oraz funkcję są wyłączone spod egzekucji. Są to:
- przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników – w szczególności lodówka, pralka, odkurzacz, piekarnik lub kuchenka mikrofalowa, płyta grzewcza służąca podgrzewaniu i przygotowywaniu posiłków, łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników oraz po jednym źródle oświetlenia na izbę, chyba że są to przedmioty, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju;
- pościel, bielizna i ubranie codzienne, w liczbie niezbędnej dla dłużnika i jego domowników, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
- zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
- jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
- narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz niezbędne dla niego surowce do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;
- u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę – pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy lub będącego osobą fizyczną wykonującą działalność gospodarczą, pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie;
- przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
- leki i inne produkty lecznicze niezbędne dla dłużnika w procesie leczenia;
- przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny.
W przypadku egzekucji komorniczej z wynagrodzenia, komornik nie może zająć części wynagrodzenia, które odpowiada minimalnemu wynagrodzeniu za pracę obowiązującemu w danym roku. W roku 2021 jest to kwota wynosząca 2800 zł brutto. U osób pracujących w innym wymiarze pracy niż pełen etat, np. pół etatu, kwotę wolną od egzekucji komorniczej oblicza się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
W przypadku umowy zlecenia oraz umowy o dzieło, komornik może zająć w zasadzie całe wynagrodzenie przysługujące dłużnikowi, ponieważ są to umowy cywilnoprawne, co do których nie stosuje się Kodeksu Pracy. Istnieje jednak możliwość, aby komornik potraktował tego typu umowy w ten sam sposób, co umowę o pracę, pod warunkiem, że umowy będą odnawiane co jakiś czas, np. co miesiąc, i będą służyć jako źródło stałego dochodu dłużnika, zapewniającego mu utrzymanie.
Jeżeli natomiast chodzi o rachunek bankowy, to komornik może zająć całe oszczędności jakie znajdzie na koncie dłużnika. Ma jedynie obowiązek zostawić mu równowartość 75% minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku. Analogiczna sytuacja zachodzi w przypadku zajęcia przez komornika emerytury lub renty. Tutaj również komornik powinien zostawić do dyspozycji dłużnika równowartość 75% minimalnej renty lub emerytury.