Niewdzięczność obdarowanego.
Nierzadko zdarza się nam usłyszeć o sytuacji, w której to np. kochający dziadkowie podarowali swoim dzieciom czy wnuczkom jeszcze za życia swój dom, czy innego rodzaju nieruchomość bądź inne kosztowności. Zazwyczaj pragną oni np. rozrządzić swoim majątkiem jeszcze przed swoją śmiercią jednocześnie ufając, iż obdarowany kierowany wdzięcznością zaopiekuje się darczyńcami, czy po prostu w sytuacjach nieoczekiwanych udzieli niezbędnej pomocy. Niestety, rzeczywistość wielokrotnie okazuje się okrutna – obdarowani nie tylko nie chcą udzielać pomocy, ale także – powołując się na posiadany tytuł własności nieruchomości nakazują jego opuszczenie przez darczyńców. I tu rodzi się pytanie o możliwość odwrócenia tak patowej sytuacji darczyńcy/ów.
Przepisy Kodeksu Cywilnego przewidują dwie sytuacje, w których to może dojść do odwołania darowizny przez darczyńcę:
- możliwość odwołania darowizny, która jeszcze nie została wykonana – omówieniem tego przypadku zajmiemy się w odrębnym artykule,
- możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy.
Zgodnie z w/w punktem drugim darczyńca może odwołać darowiznę, ale tylko z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy. W tym miejscu już warto zauważyć, że ustawodawca ogranicza możliwość skorzystania z tego uprawnienia tylko do przypadków rażącej niewdzięczności. Oznacza to, że nie każdy akt niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy będzie uzasadniał odwołanie darowizny. Niewdzięczność ta musi mieć bowiem charakter kwalifikowany, a więc szczególny. Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Oczywiście definiowanie pojęcia rażącej niewdzięczności jest uzależnione od okoliczności konkretnego stanu faktycznego. Wydaje się jednak, że np. co do zasady niezaproszenie swojego darczyńcy na swoje wesele nie może zostać uznane za akt rażącej niewdzięczności, zaś nakaz opuszczenia mieszkania przez darczyńców już tak.
Istnienie takiej możliwości podyktowane jest dostrzeżeniem przez ustawodawcę, iż darowizna rodzi po stronie osoby obdarowanej tzw. moralny obowiązek wdzięczności, zwłaszcza jeżeli dochodzi do zawarcia umowy między osobami sobie najbliższymi, na których prawo, z tytułu wiążących je relacji rodzinnych nakłada obowiązek wzajemnej opieki i dbałości. Oczywiście nieetycznym wydaje się być bowiem dopuszczenie możliwości korzystania z pracy i majątku darczyńcy przez osoby świadomie lekceważące doniosłość samego aktu darowizny jak i postaci darczyńców.
Co istotne, rażąca niewdzięczność umożliwia odwołanie darowizny nie tylko jeszcze niewykonanej, ale także i tej już wykonanej. Możliwość skorzystania z tego uprawnienia została jednak przez ustawodawcę ograniczona terminem. Mianowicie: „Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.” Akty niewdzięczności nie muszą zawsze być bowiem manifestowane darczyńcy, mogą one przejawiać się także w inny sposób i odbywać się niejako „za jego plecami”. Jest to termin, który nie podlega przywróceniu.
Ponadto, należy także pamiętać, że darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Ustawodawca stwierdza bowiem, że przebaczenie naprawia skutki zachowania niewdzięcznego obdarowanego wobec darczyńcy. Akt przebaczenia darczyńcy powoduje wygaśnięcie jego prawa do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności. Warto w tym miejscu wspomnieć, że przebaczyć może wyłącznie darczyńca. Akt przebaczenia wyrażony przez przedstawiciela ustawowego darczyńcy czy nawet jego pełnomocnika nie spowoduje w/w skutków.
Ostatnią kwestią jaką należy poruszyć jest forma oświadczenia darczyńcy o odwołaniu darowizny. Musi ono zostać złożone obdarowanemu na piśmie.